کمبود منابع مالی و انسانی، بزرگترین چالش‌های حفاظت از یوزپلنگ آسیایی
گون آیدین: مدیر کل محیط زیست سمنان کمبود منابع مالی و انسانی را مهمترین چالش‌های پیش روی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی دانست و گفت: اگر این مشکلات حل نشود، آخرین افراد این گونه که در توران زندگی می‌کنند هم مثل سایر زیستگاه‌ها از دست می‌رود.
گون آیدین،سعید یوسف پور مدیر کل محیط زیست استان سمنان در جمع خبرنگاران تلاش 6 دهه‌ای محیط بانان را عاملی برای بقای یوز اعلام کرد و افزود: اگر این تلاش نبود، امروز توران تنها زیستگاه فعال یوزپلنگ آسیایی در ایران نبود.
وی درباره اقدامات انجام شده برای بهبود وضعیت زیستگاه یوزپلنگ آسیایی بیان کرد:در هفته گذشته تعدادی جبیر از پارک ملی کویر به توران منتقل کردیم. در یک محدوده زمانی کوتاه، کار شبانه روزی انجام شد تا شرایط زنده‌گیری ایمن و انتقال چند صد کیلومتری این گونه فراهم شود. این انتقال جزء اندک مواردی است که جابجایی نشخوارکنندگان بدون تلفات انجام شده است.
یوسف پور ادامه داد: استان سمنان هفتمین استان از نظر مساحت در کشور است. 19 درصد مناطق تحت حفاظت کشور را در سمنان داریم. هشت گربه‌سان کشور در سمنان زندگی می‌کنند. در این استان تمام نشخوارکنندگان وحشی طبیعت زیست می‌کنند.
وی گفت: بزرگترین ذخیره‌گاه زیست کره ایران یعنی توران در استان سمنان واقع شده است. پارک ملی کویر و بخشی از پارک ملی گلستان، پناهگاه حیات وحش خوش ییلاق و منطقه ابر در استان سمنان واقع شده و بعدها هم مناطق دیگری به این مناطق اضافه شده است.
یوسف پور توضیح داد: سمنان یکی از نقاط داغ اکولوژیک جهان است. ظرفیت‌هایی که در استان سمنان و شهرستان شاهرود و مجموعه حفاظتی توران وجود دارد، شاید در قاره‌ای مثل اروپا نباشد.
وی با اشاره به زحمات زیادی که در استان سمنان برای حفاظت از یوز آسیایی توسط افراد مختلف کشیده شده است، اضافه کرد: در استان سمنان علاوه بر اینکه ظرفیت‌های بی‌بدیل تنوع زیستی داریم، چالش‌های عدیده‌ای هم داریم. کمبود و نبود نیروی انسانی کار در این استان را سخت کرده است.کمبود امکانات مورد نیاز حفاظت در استان سمنان نسبت به استان‌های دیگر مشهود است.
مدیر کل محیط زیست سمنان افزود: استان سمنان شرایط بسیار بحرانی از نظر امکانات دارد و با همین شرایط بحرانی می‌خواهد گونه‌ای مثل یوز آسیایی که آخرین افرادش در جهان مشاهده می‌شود را حفاظت کند. بودجه سازمان شاید جوابگوی نیاز ما برای حفاظت یوز نباشد.
وی ادامه داد: 6 میلیون هکتار عرصه زیستگاه یوز در کشور است و کمترین نیروی محیط‌بان را دارد، یوز آسیایی بقایش در گروه تامین مالی و نیروی انسانی است. اگر این اتفاق نیفتد، در استان سمنان و پیرامون توران، یوز مثل سایر استان‌ها از بین می‌رود.
نیازمند حمایت همه ارکان نظام
یوسف پور با تاکید بر اینکه برای نجات یوزپلنگ نیازمند یک برنامه اقدام نجات ملی هستیم، افزود: باید همه ارکان نظام و سه قوه تلاش کنند که سومین گربه‌سان ایران را در کمتر از 100 سال اخیر از دست ندهیم.
وی درباره چالش‌های موجود در زیستگاه یوزپلنگ بیان کرد: اصلی‌ترین چالشی که در مجموعه حفاظتی توران داریم، نیروی انسانی است. تغییر اقلیم و خشکسالی پی در پی در کشور چالش دیگری است که با آن مواجه هستیم و در حوزه‌ای مثل توران اثر آن بیشتر شده است. بسیاری از گونه‌ها در پارک ملی در معرض خطر انقراض است. طعمه‌های یوزپلنگ از نظر علوفه و آب دچار مشکل هستند.
مدیر کل محیط زیست سمنان گفت: موضوعاتی مثل حضور شتر در نقاط حساس و چرای دام در برخی نقاط، وجود سگ گله همراه دام، رقبای گوشتخوار شامل پلنگ و گفتار راه راه و ... که به هر دلیلی باید حضورشان در زیستگاه یوز بررسی کارشناسی شود از دیگر مشکلات موجود در زیستگاه این گربه سان در معرض خطر انقراض است.
وی افزود: آهو که طعمه یوز است در زمین‌های کشاورزی حضور می‌یابد و باید دلیل این تعارض بررسی شود.
مسایل مالی پاشنه آشیل اقدامات حفاظتی
یوسف‌پور گفت: کارهای خوبی در حوزه یوز انجام شده است اما گاهی اقدامات با وقفه مواجه شده است که اثرات اقدام مثبت را کم کرده است. توسعه طبیعت‌گردی، صنایع دستی، فرآوری محصولات کشاورزی و ... اقدامات خوبی است اما وقفه‌هایی که رخ داده، اثر بخشی‌شان را کم کره است. ما تلاش کردیم که این وقفه‌ها به حداقل برسد.
وی افزود: در بحث دام مسئولان استان تلاش کردند که سامان‌های عرفی در زون امن توران خریداری شود اما به دلیل مسایل مالی دولت، این موضوع به سرانجام نرسیده است. موضوع کنترل جمعیت شتر پیگیری شده است اما وقفه‌هایی داشته است. برای مدیریت شتر تلاش کردیم که در نقاط حساس زیستگاهی، شتر از محیط دور شود. شتر بر پوشش گیاهی منطقه اثر دارد و بر منابع آبی که یوز استفاده می‌کند، اثر داشته است.
مدیر کل محیط زیست سمنان درباره اقدامات انجام شده برای مقابله با حضور شتر در زیستگاه یوزپلنگ توضیح داد: دور آبشخورها را کانال حفر کرده یا نرده کشیده‌اند که مانع حضور شتر در محل شوند اما این موضوع اثرات اجتماعی هم دارد. باید بحث همسوسازی جامعه محلی در این رابطه انجام شود. در توران و خارتوران همراهی‌ها بیشتر است و ما باید تلاش چشمگیرتر داشته باشیم.
وی استفاده از سطوح آبگیر باران را یکی از اقدامات انجام شده در زمینه تامین منابع آب زیستگاه اعلام کرد و افزود: در حوزه تامین منابع آب باید کار مطالعاتی انجام شود و ما بدون مطالعه نمی‌توانیم کاری انجام دهیم.
یوسف‌پور همچنین از هماهنگی با امور عشایر برای آزادسازی سامان‌های عرفی و ساماندهی سگ‌های گله خبر داد و افزود: سگ گله یکی از چالش‌های مهم ماست.
وی همچنین به کمک گرفتن از بیمه برای رفع تعارضات و پرداخت خسارات محصولات کشاورزی در صورت حضور حیات وحش اشاره کرد و گفت: در استان مشکل معدن‌کاری داریم. در اداره کل محیط زیست سمنان تلاش شده است که معدن‌کاری را به حداقل برسانیم و معادن قبلی را همسو کنیم تا انفجارها در معادن خفیف باشد و رفت و آمد کامیون‌ها تاثیر حداقلی بر عرصه داشته باشد.
اهمیت ایمن‌سازی کریدور یوز
مدیر کل محیط زیست سمنان جاده ترانزیت تران به مشهد را یکی از چالش‌های زیستگاه یوز دانست و افزود: در یم محدوده 50 کیلومتری از این جاده، 13 یوزپلنگ در حین عبور، جان خود را از دست داده‌اند. ایمن سازی کریدور یوز از توران به میاندشت باید در دستور کار قرار گیرد.
وی اضافه کرد: کارهایی مثل فنس کشی و روشنایی جاده انجام شده است. فنس کشی در 10 کیلومتر و روشنایی در سه کیلومتر جاده اجرا شده وادامه فنس‌کشی امسال پیگیری می‌شود. راه و شهرسازی شرق سمنان اعتباراتی در نظر گرفته است که فنس‌کشی را کامل کند.
کمک به حفاظت از یوز با فعال کردن یک گزینه در زمان پرداخت مالیات
به گفته یوسف‌پور، تلاش شده از ظرفیت مودیان مالیاتی برای تامین منابع مالی استفاده شود و 50 میلیارد تومان در قالب ستارگان مالیاتی تامین شود. اگر مودیان گزینه کمک به حفاظت از یوز را در زمان پرداخت مالیات فعال کنند، کل مالیات پرداختی برای فنس‌کشی جاده استفاده می‌شود.
وی افزود: تلاش ما ایمن شدن کریدور یوز است زیرا بسیاری از توله‌هایی که به سن استقلال رسیده‌اند، به دنبال قلمرو جدید ممکن است توران را ترک کنند و این دور از ذهن نیست.
یوسف‌پور ادامه داد: اعمال محدودیت سرعت حدود 90 کیلومتر در جاده ترانزیتی تهران-مشهد کار سختی است. بسیار دشوار است که همه را متقاعد کنیم که این سرعت را رعایت کنند.
وی گفت: همکاران ما برای حفاظت از طعمه‌های یوز طی دو ماه اخیر هر شب در توران کشیک گشت و کنترل شبانه دارند. تمام سطوح اداره کل به‌جز خانم‌ها در شیف‌بندی مشارکت دارند و به همکاران توران کمک می‌کنند. اگر 200 محیط‌بان برای این منطقه تامین شود هم نمی‌توان حفاظت کامل انجام داد. در هر شیفت 12 محیط‌بان داریم و نمی‌توانیم پوشش کامل داشته باشیم. اگر همراهی جامعه محلی نبود، نمی‌توانستیم در موضوع حفاظت به نتیجه برسیم.
جذب محیط‌بان معطل نظر سازمان استخدامی
مدیر کل محیط زیست سمنان توضیح داد: برای حل مشکل نیروی انسانی با قید فوریت مصوب شده که 30 نفر محیط‌بان استخدام شود اما این مصوبه در سازمان اداری معطل مانده است. اگر نیروهای مسلح، سرباز وظیفه به ما تخصیص دهند، نیروی پاسگاه محیط‌بانی با حضور سرباز وظیفه تامین می‌شود.
وی افزود: قرار است از نیروی همیار استفاده کنیم. البته این نیروها در ماموریت‌های خطرساز و تعقیب و گریز شرکت نمی‌کنند.
یوسف‌پور گفت: در زیستگاه بحث تامین و توزیع علوفه را انجام می‌دهیم. با توجه به خشکسالی، امسال 60 تن علوفه برای حیات وحش مخصوصا گور آسیایی که در معرض خطر انقراض است، تامین شده است.
وی اضافه کرد: در این ماه اگر شرایط جور شد، برنامه این است که از استان‌های همجوار نسل یک آهو را به توران منتقل کنیم که نسل دو و سه در زیستگاه درست رهاسازی شود.
مدیر کل محیط زیست سمنان با اشاره به اهمیت آموزش دامداران یادآور شد: حضور سارانان و چوپان اتباع در توران یکی از مشکلاتی است که با آن مواجه هستیم. اگر آنها را آموزش بدهیم، هر چند وقت یکبار جابجا می‌شوند و نیروهای جدید جایگزین خواهند شد.
وی گفت: مرکز تحقیقات و تکثیر یوز آسیایی در گذشته فقط یک هکتار بود و شرایط مناسبی نداشت. با تلاش سازمان و اداره کل و دکتر شمس به‌عنوان مسئول سایت و با کمک بودجه حاصل از مسئولیت اجتماعی صنایع، اکنون مساحت این مرکز از یک هکتار به 15 هکتار رسیده است و تعداد جایگاه‌ها افزایش یافته است.
یوسف‌پور گفت: در مرکز دوربین نظارت آنلاین لحظه‌ای بهینه شده است. لانه و محل زادآوری یوزپلنگ بهبود یافته و کلینیک دامپزشکی کوچک به همراه تجهیزات کمک درمانی و جراحی مورد نیاز است که باید تامین کنیم. اعتبارات مورد نیاز برای آنها را پیگیری می‌کنیم. اگر با این شرایط پیش برویم، موفقیت تکثیر بیشتر می‌شود.
وی افزود: اولویت اصلی ما حفاظت از زیستگاه است. بالغ بر 90 درصد اعتبارات سازمان در حوزه زیستگاه هزینه می‌شود. ما امیدوار هستیم در زیستگاه اتفاقات خوبی رخ دهد. بحث ایمن‌سازی جاده و حفاظت زیستگاه‌های پیرامون در دستور کار است.
مدیر کل محیط زیست سمنان ادامه داد: موضوع حفاظت‌گاه یوزکنان و پل ابریشم توسط بخش خصوصی بدون چشم‌داشت انجام می‌شود. بین توران، خوش ییلاق و میان دشت خراسان شمالی یوز ثبت شده است و در این مناطق طعمه‌های یوز وجود دارد. این یک اتفاق مثبت است.
وی افزود: اگر زیستگاه‌های پیرامون یوز در توران تحت مدیریت قرار گیرند، حفاظت افزایش یابد و به زیستگاه آزاد بخش خصوصی ورود کند یا ورود جدی داشته باشیم، شرایط امیدبخشی ایجاد می‌شود.
یوسف‌پور تاکید کرد: در موضوع حفاظت از یوز، پایش سیستماتیک یک ضرورت است. در توران پایش را انجام می‌دهیم اما کامل نیست. حداکثر یک چهارم زیستگاه با دوربین تله‌ای پایش می‌شود. در تمام زیستگاه تاریخی یوز باید پایش انجام شود.
وی گفت: موضوع قلاده‌گذاری پیگیری می‌شود. اگر به دستگاه ذی‌صلاح اطمینان بدهیم که قلاده‌گذاری مشکلی ایجاد نمی‌کند، در این حوزه به نتیجه مطلوب خواهیم رسید. اگر یوزهای تازه بالغ را قلاده‌گذاری کنیم، از سرنوشت آن مطلع می‌شویم و می‌توانیم رفع چالش کنیم.
احتمال افزودن یک نر به پروژه یوز
پروژه تکثیر در اسارت آخرین تیر ترکش نجات یوزپلنگ آسیایی است اما آیا وجود یک نر پیر در پروژه تکثیر در اسارت، احتمال موفقیت در پروژه را زیر سئوال نمی‌برد؟ مدیر کل محیط زیست سمنان در پاسخ به در این رابطه بیان کرد: ما در حال مطالعه در سایر زیستگاه‌های یوزپلنگ هستیم و احتمال افزایش یک نر به سایت تکثیر وجود دارد. زیرا اگر نتوانیم از ماده‌های جوان موجود نسل آینده داشته باشیم، دلیلی برای صرف این همه هزینه وجود ندارد.
وی درباره احتمال تکرار خطاهای گذشته گفت: بحث مسایل مرتبط با دامپزشکی موضوعات تخصصی است. من به‌عنوان یک دامپزشک به خود اجازه نمی‌دهم که در جایی که تجربه لازم ندارم، اظهار نظر کنم.
یوسف‌پور تاکید کرد: در حوزه یوزپلنگ خود را متعهد می‌دانم که بدون آزمون و خطا کار انجام شود. فعالیت‌های دامپزشکی در گروه دامپزشکی سازمان مصوب می‌شود. مگر مواقع اورژانسی که متخصصان داخلی و خارجی نظر می‌دهند. از اکنون دستگاه سونوگرافی و دیگر تمهیدات لازم را داریم. این دستگاه‌ها صرف زایمان نیست. سال گذشته دلبر متبلا به بیماری شد و برای تشخیص بیماری از متخصصان بی‌هوشی و رادیولوژی دعوت به همکاری شد.
وی درباره فرآیند تولد پیروز گفت: در آن مقطع مجموعه خطاهای مدیریتی رخ داد و در نهایت منجر به اتفاقات آن روز برای ایران (مادر پیروز) شد. در حال حاضر احتمال باردار شدن این حیوان خیلی ضعیف است.
به گفته مدیر کل محیط زیست سمنان تنها زیستگاه فعال یوز برای پایش نیاز به سه هزار دوربین دارد اما در حال حاضر فقط 70 دوربین در اختیار دارد.
آغاز پروژه ملی حفاظت از یوز در سال جاری
باقر نظامی مدیر پروژه یوز آسیایی نیز در این نشست بیان کرد: پروژه ملی یوزپلنگ آسیایی از شهریور 80 با هکاری GEF، UNDP و با همکاری سازمان محیط زیست راه‌اندازی شد. این پروژه جزء اولین پروژه‌های بین‌المللی کشور بود. از سال 80 تا پایان 97 به صورت بین‌المللی فعالیت می‌کرد و UNDP با آن همراه بود. در فروردین 98 پروژه تعطیل شد و 28 فروردین امسال من حکم گرفتم که پروژه را به صورت ملی راه‌اندازی کنیم.
وی افزود: ما سندی برای حفاظت از یوز یا برنامه نجات یوز نوشتیم. اگر در این دوره اقدامی صورت نگیرد، این گونه را برای همیشه از دست می‌دهیم.
نظامی گفت: این برنامه در سطح ملی پنج راهبرد اصلی دارد. یک بخش اصلی بخش حفاظت زیستگاه است. افزایش سطح کیفی و کمی زیستگاه، مشارکت و ارتقاء توانمندسازی همه بخش‌های دولتی، مردم و غیره در دستور کار است. بخش تکثیر در اسارت، بخش نیروی انسانی و توانمندسازی نیروها از دیگر بخش‌های این برنامه است. در این مدت کوتاه به کمک سازمان قدم‌های خوبی را برداشتیم.
وی درباره جمعیت یوز توضیح داد: عدد و ارقام درباره این گونه وابسته به پایش‌ها است. این گونه مخفی کار است. با دوربین تله‌ای مطالعات انجام می‌شود و پایش سیستماتیک نداریم. عدد اعلامی حداقل تعداد افراد حاضر در عرصه است. اکنون 20 فرد یوز در طبیعت شناسنامه‌دار هستند. افرادی که تازه از مادر استقلال یافته هفت نر، پنج ماده و دو فرد که جنسیت آنها تشخیص داده نشده است، هستند و بقیه توله همراه با مادر هستند. 6 یوز در اسارت داریم که پنج فرد آن ماده و یک فرد نر است بنابراین حداقل 26 یوز در توران داریم.
مدیر پروژه یوز آسیایی توضیح داد: برنامه نجات یوز پنج ساله است. تلاش کردیم طرح ملی باشد و بودجه و ردیف مستقل داشته باشد اما این طرح در شورایعالی محیط زیست مصوب نشد و بودجه مستقل ندارد. ما سالانه یک و نیم همت بودجه نوشته بودیم که مصوب نشد و تاکنون یعنی 6 ماهه ابتدای سال جاری 50 میلیارد تومان بودجه گرفتیم.
وی درباره تاثیر تحریم‌ها بر امر حفاظت گفت: تحریم‌ها بر کیفیت تجهیزات ما اثر گذاشته است.
نظامی با اشاره به اینکه بودجه بین‌المللی پروژه قطع شده است، افزود: 1.8 میلیون دلار در تمام 17 سال اجرای پروژه بین‌المللی اعتبار از سوی نهادهای بین‌المللی به ما تخصیص داده شد که اکنون متوقف شده است. دلیل توقف پروژه این بود که بر اساس استانداردهای UNDP ما از لیست کشورهای جهان سوم خارج شدیم اما مهمترین آسیبی که دیدیم در بدنه سازمان بود و سازمان تصمیم گرفت پروژه را به نوعی موفق اعلام نکند.
وی ادامه داد: در حال حاضر یوز دچار انقراض اکولوژیک شده است و جایگاهی که باید در چرخه طبیعت داشته باشد، متوقف شده است. باید اقدامات مدیریتی داشته باشیم.
به گفته مدیر پروژه یوز آسیایی 30 درصد از بودجه پروژه حفاظت از یوز برای تکثیر در اسارت هزینه می‌شود. اغلب بودجه ساخت و ساز را بخش خصوصی داده است. امسال تنها هفت درصد پول تخصیص یافته به یوز برای تکثیر در اسارت بوده است. سه میلیاد و 800 میلیون تومان اعتبار داشتیم که حدود 50 میلیارد تومان برای اسارت هزینه شده است. در همین 6 ماه به اندازه یک سوم منابع دلاری 17 ساله هزینه کردیم.
منبع: جماران
