پیشنهاد بریکس به IMF

گون آیدین،گروه بریکس گروهی از کشورهای در حال توسعه است که به دنبال جهانی چندقطبی‌تر هستند. اصطلاح «BRIC» در سال۲۰۰۱ توسط جیم اونیل، اقتصاددان وقت گلدمن ساکس، ابداع شد تا توجه سرمایه‌گذاران را به رشد اقتصادی قوی در برزیل، روسیه، هند و چین جلب کند. با این حال بریکس اکنون به باشگاهی از کشورها تبدیل شده است که ۴۰درصد از اقتصاد جهان و حدود نیمی از جمعیت آن را دربرمی‌گیرند. این گروه اکنون یک بانک سرمایه‌گذاری را کنترل می‌کند و چندین تولیدکننده اصلی انرژی را با برخی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان در میان کشورهای در حال توسعه پیوند داده است.

گروه بریکس شامل چه کشورهایی است؟

اصطلاح «BRIC» در دوران بدبینی پس از حملات تروریستی ۱۱سپتامبر در ایالات متحده مطرح شد. چهار قدرت اقتصادی نوظهور که مورد توجه اونیل بودند، بازارهایی محسوب می‌شوند که از آن دوران تاکنون به‌شدت رشد کرده‌اند. رشد سریع آن زمان برای آنها منافع و چالش‌هایی به ارمغان آورده است. نخستین نشست وزرای خارجه BRIC در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۰۶ به میزبانی روسیه برگزار شد. نخستین اجلاس سران این کشورها رسما در سال ۲۰۰۹ برگزار شد. آفریقای جنوبی در سال۲۰۱۰ دعوت شد تا به گروه بپیوندد و حرف «S» را به BRICS افزود.

بریکس در ابتدا عمدتا توسط قدرت صنعتی برتر جهان یعنی چین هدایت می‌شد که در آن دوران به دنبال افزایش نفوذ جهانی خود است. آفریقای جنوبی و روسیه از این امر حمایت کردند. هند در ابتدا مردد بود؛ زیرا نگران بود گسترش BRICS آن را به تریبونی برای چین تبدیل کند، برزیل نیز می‌ترسید بیش از حد از غرب دور شود؛ با این حال، هردوی این کشورها در نهایت با گسترش موافقت کردند. برای اعضای جدید، BRICS فرصتی برای دسترسی آسان‌تر به منابع مالی از سوی اعضای ثروتمندتر و مستقل از نفوذ واشنگتن فراهم می‌کند. در بیشتر دوران فعالیت BRICS، تولید ناخالص داخلی چین بیش از دو برابر مجموع چهار عضو دیگر بوده است. از نظر تئوری، این باید به چین بیشترین نفوذ را بدهد. اما در عمل، هند که اخیرا از چین در جمعیت پیشی گرفته نوعی موازنه در هدایت بریکس ایجاد کرده است. BRICS هرگز به‌طور رسمی از ابتکار زیرساختی گسترده چین موسوم به «کمربند و جاده» حمایت نکرده است؛ به این دلیل که هند با پروژه‌های اجرایی در قلمرو مورد مناقشه‌اش با پاکستان مخالف بود.

در بانک جدید توسعه که به بریکس تعلق دارد، هیچ کشور سهامدار غالبی وجود ندارد: پکن با پیشنهاد هند مبنی بر سهام برابر برای اعضا موافقت کرد. این بانک در شانگهای مستقر است، اما تاکنون توسط یک هندی و دو برزیلی هدایت شده که آخرین آنها رئیس‌جمهور سابق برزیل، دیلما روسف، بوده است. در ابتدای سال ۲۰۲۴، این بلوک با پذیرش ایران، امارات متحده عربی، اتیوپی و مصر گسترش یافت. همچنین عربستان سعودی به‌عنوان عضو جدید اعلام شد؛ هرچند این کشور هنوز تصمیم نهایی خود را برای پیوستن نگرفته است. اندونزی در ژانویه ۲۰۲۵ به عضویت پذیرفته شد. کشورهای دیگر مانند مالزی و تایلند نیز همچنان خواهان عضویت هستند. در نوامبر ۲۰۲۴، ترکیه اعلام کرد که «وضعیت عضو ناظر» به آن اعطا شده که جایگاهی ضعیف‌تر از عضویت کامل است. این نوع عضویت درجه دو که حق رای ندارد، همچنین به بلاروس، بولیوی، کوبا، قزاقستان، مالزی، نیجریه، تایلند، اوگاندا، ازبکستان و ویتنام اعطا شده است.

هدف بریکس چیست؟

مشابه گروه G۷ که شامل آمریکا، کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن و بریتانیا می‌شود، BRICS نیز آغازی غیررسمی داشت و به تدریج به انجمنی برای بحث درباره مشکلات جهانی تبدیل شد. از طریق نشست‌ها و بیانیه‌های مشترک، این گروه خواهان افزایش همکاری اقتصادی بین اعضای خود و ایجاد جهانی چندقطبی شده است. جهانی که در آن هیچ کشور واحدی (به‌ویژه ایالات متحده) بر امور جهانی تسلط نداشته باشد. همچنین این گروه خواهان تقویت قدرت رای کشورهای در حال توسعه در نهادهایی مانند صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی بوده که تحت سلطه غرب هستند.

با این حال، BRICS مجموعه‌ای بسیار متنوع از کشورهاست: چین در هر جا که بتواند با نفوذ آمریکا مقابله می‌کند و ایران نیز، در رابطه‌ای متخاصم با آمریکاست. هند اما دارای شراکت راهبردی با واشنگتن است. این همکاری‌ها در سال‌های اخیر با افزایش همکاری در حوزه‌های دفاعی و فناوری تعمیق یافته است. در این میان آنچه واضح است این است که کشورهای BRICS متحد شده‌اند تا از سیاست‌های حمایت‌گرایانه تجاری ترامپ انتقاد کنند، اما در مواجهه با تهدیدات تعرفه‌ای او، رویکردهای متفاوتی اتخاذ کرده‌اند. آنها همچنین حملات هوایی آمریکا و اسرائیل به ایران را محکوم کرده و آن را نقض حقوق بین‌الملل دانسته‌اند. کارشناسان می‌گویند گسترش نفوذ اقتصادی بریکس در جهانی تحت سلطه ایالات متحده ممکن است نقش دلار در تجارت جهانی را تضعیف کند. این مساله خشم رئیس‌جمهور دونالد ترامپ را برانگیخته که تهدید کرده است تعرفه‌های تجاری ۱۰۰ درصدی بر اعضای این گروه اعمال خواهد کرد.

بیانیه وزرای دارایی بریکس

وزرای دارایی کشورهای عضو بریکس به تازگی در یک بیانیه پیشنهادهایی را در رابطه با شیوه مدیریتی صندوق بین‌المللی پول مطرح کرده‌اند. آنها در بیانیه خود که پس از نشست‌هایی در ریو دو ژانیرو منتشر شد، نوشتند: «بازتنظیم سهمیه‌ها باید جایگاه نسبی اعضا در اقتصاد جهانی را بازتاب دهد، در عین حال که از سهمیه کشورهای فقیرتر نیز محافظت کند.» وزرای بریکس خواستار تدوین فرمولی جدید برای محاسبه سهمیه‌ها شدند که مبتنی بر تولید اقتصادی و قدرت خرید باشد و ارزش نسبی ارزها را نیز لحاظ کند؛ به‌گونه‌ای‌که نمایندگی کشورهای کم‌درآمد در صندوق بهتر انجام شود. یک مقام رسمی برزیلی که در مذاکرات حضور داشت، گفت این پیشنهاد با هدف افزایش سهم کشورهای در حال توسعه مطرح شده است.

این نشست وزرا در آستانه اجلاس سران بریکس در ریو برگزار شد؛ بلوکی که سال گذشته با پیوستن مصر، اتیوپی، اندونزی، ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی فراتر از پنج عضو اصلی (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) گسترش یافت. گسترش بریکس باعث افزایش وزن دیپلماتیک این گروه شده است؛ گروهی که می‌کوشد نماینده کشورهای در حال توسعه در جنوب جهانی (Global South) باشد و خواهان اصلاح نهادهایی است که سال‌ها در سیطره قدرت‌های سنتی غربی بوده‌اند.

وزرای دارایی بریکس در ادامه بیانیه خود تاکید کردند: «با حفظ کامل فرآیند گزینش مبتنی بر شایستگی، باید نمایندگی منطقه‌ای در مدیریت صندوق بین‌المللی پول تقویت شود و توافق دوران پس از جنگ جهانی دوم که دیگر با نظم کنونی جهان سازگار نیست، کنار گذاشته شود.» بیانیه وزرا همچنین تایید می‌کند که بحث‌هایی درباره ایجاد یک سازوکار تضمین مالی جدید در جریان است؛ مکانیزمی که توسط بانک توسعه جدید (NDB) پشتیبانی می‌شود. بانکی چندجانبه که توسط کشورهای بریکس تاسیس شده است و هدف آن کاهش هزینه تامین مالی و افزایش سرمایه‌گذاری در اقتصادهای در حال توسعه است. خبرگزاری رویترز برای نخستین‌بار در روز پنج‌شنبه از این طرح خبر داده بود.

آیا بریکس می‌تواند اقتصاد جهان را متحول کند؟

گسترش گروه بریکس با پیوستن تولیدکنندگان بزرگ سوخت‌های فسیلی، این بلوک را قادر می‌سازد تا با ترویج استفاده از ارزهای غیر دلاری، سلطه دلار در تجارت نفت و گاز را به چالش بکشد، مفهومی که به «دلارزدایی» معروف است. با این حال، دونالد ترامپ هشدار داده که کشورهایی که دلار را کنار بگذارند، از بازار آمریکا محروم خواهند شد. تحلیلگران بلومبرگ معتقدند که گسترش بریکس بیشتر سیاسی است تا اقتصادی و چین به دنبال ایجاد نظمی جهانی است که کشورهای نیمکره جنوبی را به مدار خود کشانده و نفوذ آمریکا را کاهش دهد. این اتحاد می‌تواند وزنه‌ای در برابر G۷ باشد، به‌ویژه با حمایت روسیه که به دلیل جنگ اوکراین منزوی شده است. بریکس دستاوردهای مالی قابل‌توجهی داشته، از جمله ایجاد صندوق ۱۰۰ میلیارد دلاری برای وام‌های اضطراری و بانک جدید توسعه که از سال ۲۰۱۵ حدود ۳۹میلیارد دلار وام برای زیرساخت‌ها اختصاص داده است.

این گروه همچنین سازوکارهایی برای پروژه‌های زیست‌محیطی و دارویی، به‌ویژه برای بیماری‌های مناطق استوایی، توسعه داده است. با وجود این، بریکس با چالش‌هایی مانند ناهمگونی اقتصادی اعضا، اختلافات مرزی هند و چین و رقابت ایران و عربستان مواجه است. بانک توسعه جدید با سرمایه محدود خود به منابع مالی بیشتری نیاز دارد و باید از اوراق پایدار و اهرم‌سازی خصوصی استفاده کند. از منظر ایران، عضویت در بریکس فرصت دسترسی به سرمایه چندجانبه و کاهش اثرات تحریم‌ها را فراهم می‌کند، به‌ویژه با تکمیل پروژه‌هایی مانند ریال دیجیتال و تسویه هوشمند تجارت با کشورهایی مثل هند و روسیه.

موفقیت بریکس به سه عامل بستگی دارد: ایجاد زیرساخت پرداخت غیرمتمرکز و تحریم‌ناپذیر، تامین سرمایه برای پروژه‌های اقلیمی و دیجیتال بدون ایجاد بدهی‌های بد و حفظ انسجام سیاسی میان اعضا. در صورت موفقیت، بریکس می‌تواند نظم مالی جهانی را به سمت مدلی شبکه‌ای و چندقطبی سوق دهد که شهرهایی مانند سئول، ریاض و سائوپائولو در آن نقش کلیدی دارند. اما اگر این موانع رفع نشود، بریکس ممکن است تنها به محفلی برای گفت‌وگو تبدیل شود که نشان‌دهنده اهمیت اعتماد سیاسی و معماری نهادی هوشمند در کنار ظرفیت اقتصادی است.

منبع: دنیای اقتصاد