زخم قاچاق سوخت بر پیکره اقتصاد ایران
گون آیدین: در دل جاده‌های مرزی ایران، سوخت یارانه‌ای به قیمت ناچیز از کشور خارج می‌شود؛ قاچاقی سازمان‌یافته که هر لیتر آن، ضربه‌ای است به اقتصاد، معیشت مردم و امنیت ملی.
قاچاق سوخت در ایران به یکی از چالش‌های عمده اقتصادی و امنیتی کشور تبدیل شده است؛ پدیده‌ای که سالانه میلیاردها لیتر بنزین و گازوئیل را از چرخه مصرف داخلی خارج و به کشورهای همسایه منتقل می‌کند. این مشکل، ریشه در اختلاف قیمت شدید سوخت در داخل کشور با نرخ‌های جهانی و منطقه‌ای دارد.
یارانه‌های کلان سوخت در ایران باعث شده که قیمت بنزین و گازوئیل در داخل کشور بسیار پایین‌تر از نرخ واقعی آن باشد. همین تفاوت قیمتی، انگیزه‌ای قدرتمند برای قاچاقچیان ایجاد کرده تا با استفاده از روش‌های مختلف، از تانکرهای غیرمجاز گرفته تا باک‌های پرشده خودروهای شخصی، سوخت را به خارج از مرزها منتقل کنند. کشورهای همسایه مانند افغانستان، پاکستان و حتی ترکیه، مقصد اصلی این سوخت‌های قاچاقی هستند.
طبق گزارش‌ها، روزانه بیش از ۱۰ میلیون لیتر سوخت از ایران قاچاق می‌شود. این رقم تنها یک عدد نیست؛ بلکه بازتاب‌دهنده اتلاف منابع ملی، فشار بر شبکه توزیع سوخت، و تهدیدی جدی برای محیط زیست و امنیت مرزی است.
این فعالیت‌ها اغلب با شبکه‌های سازمان‌یافته و بعضاً دارای حمایت‌های محلی یا حتی فرامنطقه‌ای انجام می‌شوند. دولت ایران در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای مهار این بحران انجام داده است. اجرای سامانه کارت سوخت، سهمیه‌بندی بنزین، نصب سامانه‌های پایش سوخت در جایگاه‌ها، و تقویت کنترل مرزها از جمله اقدامات پیشگیرانه بوده‌اند. با این حال، هنوز شکاف‌ها و نواقصی در اجرای این طرح‌ها وجود دارد و برخی قاچاقچیان با روش‌های خلاقانه و پیچیده، راه‌های دور زدن سیستم را پیدا می‌کنند.
از سوی دیگر، فقر، بیکاری و کمبود فرصت‌های اقتصادی در مناطق مرزی، مردم محلی را ناگزیر به مشارکت در قاچاق کرده است. برای بسیاری از ساکنان این مناطق، قاچاق سوخت نه‌فقط جرم، بلکه تنها راه زنده ماندن است. در این زمینه، توسعه متوازن اقتصادی و اجتماعی در مناطق محروم می‌تواند نقش مهمی در کاهش قاچاق داشته باشد. مبارزه مؤثر با قاچاق سوخت، نیازمند نگاهی چندبعدی و هماهنگ بین دستگاه‌های اجرایی، امنیتی و حتی نهادهای فرهنگی است. شفاف‌سازی در مصرف سوخت، اصلاح قیمت‌ها به‌صورت تدریجی و هدفمند، آموزش عمومی و ایجاد اشتغال در مناطق مرزی، می‌توانند به‌عنوان راه‌حل‌های بلندمدت و مؤثر مورد توجه قرار گیرند.
در نهایت، تا زمانی که سوخت ارزان‌تر از آب در ایران عرضه می‌شود، انگیزه برای قاچاق آن هم‌چنان پابرجا خواهد ماند. تغییر این معادله، نیازمند شجاعت تصمیم‌گیری و اجماع ملی برای حفظ منابع کشور است.
نویسنده: علیرضا مردی
