تبریز در خطر است! تأثیرات توسعه نامتوازن بر محیط‌زیست
گون آیدین: تبریز، در دهه‌های اخیر با چالش‌های جدی زیست‌محیطی روبرو شده است. افزایش جمعیت، گسترش ناهمگون شهر، آلودگی‌های صنعتی و خشکسالی، این شهر را به یکی از آلوده‌ترین مناطق ایران تبدیل کرده است. بخش قابل تعمل این موضوع این است که میزان تولید بخش صنعتی استان قابل مقایسه با میزان تولید شهرهای مرکز نشین، نیست.
گون آیدین،توسعه نامتعارف شهری و صنعتی تبریز طی دهه‌های اخیر به یکی از چالش‌های بزرگ زیست‌محیطی در شمال‌غرب ایران تبدیل شده است. رشد بی‌رویه جمعیت، گسترش نامتوازن شهر، آلودگی صنعتی، و کاهش منابع طبیعی از جمله پیامدهای این توسعه بی‌برنامه هستند.
تبریز، شهر زیبای واقع در دل کوه‌ها، در حال حاضر با بحران‌های جدی محیط‌زیستی روبرو است که هر روز چهره‌اش را تیره‌تر می‌کند. این شهر که زمانی به عنوان باغ‌شهر شناخته می‌شد، امروز در سایه آلودگی‌های صنعتی و مشکلات زیست‌محیطی، به یکی از آلوده‌ترین شهرهای ایران بدل شده است. این وضعیت نگران‌کننده، با دلایل بسیاری گره خورده است که باید به آنها توجه ویژه‌ای شود.
عمده‌ترین علت‌ها شامل فعالیت‌های صنعتی، به‌ویژه در زمینه صنایع سنگین همچون پتروشیمی و نیروگاه‌های حرارتی است. این صنایع عظیم هر روز مقادیر زیادی آلاینده به محیط‌زیست سرازیر می‌کنند؛ ذرات معلق (PM2.5 و PM10)، دی‌اکسید گوگرد (SO₂) و اکسیدهای نیتروژن (NOx) نه تنها به آلودگی هوا دامن می‌زنند، بلکه بر سلامتی ساکنان تبریز نیز تأثیرات جبران‌ناپذیری می‌گذارند. تجسم کنید که به جای نفس کشیدن هوای پاک، مردم مجبورند هوای آلوده را در ریه‌های خود بکشند و این لحظه‌های دشوار را در زندگی روزمره تجربه کنند.
اضافه بر این، افزایش تعداد خودروهای شخصی و ناوگان حمل‌ونقل فرسوده نیز به این اوضاع وخیم دامن می‌زند. خودرویی که به نظر می‌رسد فقط ابزاری برای جابجایی است، به یکی دیگر از منبع‌های آلودگی بدل شده است. تصور کنید که هر روز صبح، آلودگی، چگونه زندگی را برای خانواده‌های تبریزی سخت‌تر از قبل می‌کنند.
شرایط توپوگرافی خاص تبریز که در میان کوه‌ها محصور شده، مزید بر علت است. در فصول سرد سال، این فضا باعث تشدید پدیده وارونگی دما می‌شود و بر شدت آلودگی می‌افزاید. در این شرایط، آلاینده‌ها به جای اینکه به عنوان بخشی از زندگی طبیعی تبریز از بین بروند، در هوا محبوس می‌شوند و تمام تلاش‌های اهل تبریز برای نفس کشیدن هوای سالم را به چالش می‌کشند.
به‌علاوه، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی نیز تهدید جدی دیگری برای اکوسیستم‌های محلی است. در پی تأمین نیازهای صنعتی و شهری، سطح آب‌های زیرزمینی دشت تبریز کاهش پیدا کرده و این کاهش به ما یادآوری می‌کند که بعضی از منابع طبیعی ما تا چه حد شکننده هستند.
در کنار آلودگی هوا و زمین، یکی از معضلات جدی دیگر، آلودگی منابع آبی است. ورود پساب‌های صنعتی و شهری بدون تصفیه مناسب به رودخانه‌ها و آب‌های زیرزمینی، نه تنها اکوسیستم‌های محلی را به خطر می‌اندازد بلکه سلامتی ساکنان را نیز تهدید می‌کند. این بحران‌های زیست‌محیطی تأثیرات ویرانگری بر دریاچه ارومیه و دیگر منابع آبی منطقه دارند و به وضوح نشان می‌دهند که مشکلات تبریز تنها به این شهر محدود نمی‌شوند بلکه می‌توانند در سطوح وسیع‌تری خود را نمایان کنند.
گسترش شهرک‌های صنعتی و مناطق مسکونی نیز باعث از بین رفتن زمین‌های کشاورزی حاصلخیز در حاشیه تبریز شده و این تغییر کاربری نه‌تنها امنیت غذایی را تهدید می‌کند، بلکه آثار مخربی بر روی اکوسیستم محلی دارد. این روند نابودگر، زندگی انسان‌ها و طبیعت را در تنگنا قرار می‌دهد و نسلی از تبریزی‌ها را به عواقب سخت تصمیمات نادرست محکوم می‌سازد.
علاوه بر این، برداشت بی‌رویه از منابع آب، علاوه بر اینکه باعث کاهش بارندگی و ایجاد تغییرات اقلیمی می‌شود، به بروز پدیده فرونشست زمین در برخی مناطق تبریز منجر شده است. این مسئله نه تنها به زیرساخت‌ها و سازه‌های شهری آسیب جدی می‌زند، بلکه خود را به وضوح در زندگی روزمره ساکنان این شهر نمایان می‌کند.
همزمان با این مشکلات، افزایشی در ساخت‌وسازهای بی‌رویه و توسعه مناطق صنعتی شاهدیم. به این ترتیب، فضای سبز شهر به شدت کاهش یافته و درختان و گیاهانی که روزی ریه‌های سبز تبریز بودند، در حال نابودی‌اند. این فرآیند نه‌تنها باعث افزایش دمای شهری می‌شود، بلکه کیفیت هوای منطقه را نیز به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد و زندگی در این شهر را برای ساکنانش دشوارتر از همیشه می‌کند.
در نهایت، وضعیت زیست‌محیطی تبریز نه تنها نشان‌دهنده بحرانی عمیق در این شهر بلکه زنگ خطری برای همه‌ی ماست. آلودگی هوا، کاهش منابع آب زیرزمینی، نابودی فضای سبز و آلودگی‌های صنعتی، هر یک به تنهایی می‌توانند آسیب‌هایی جدی به زندگی ساکنان و اکوسیستم منطقه وارد کنند.
این اقدامات تنها با همکاری و همیاری همه‌جانبه بین دولت، صنایع، جامعه مدنی و شهروندان امکان‌پذیر است. ما باید یاد بگیریم که زمین و منابع طبیعی‌اش چه جایگاهی در زندگی ما دارند و حفظ آنها یک مسئولیت جمعی است. تنها با تلاش‌های هماهنگ و یک‌پارچه می‌توانیم آینده‌ای پایدار برای تبریز رقم بزنیم. ایجاد فضاهای سبز جدید، بهبود سیستم حمل و نقل عمومی، کنترل آلاینده‌های صنعتی و ترویج استفاده از انرژی‌های پاک، همگی می‌توانند به کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی کمک کنند.
باید به آنچه در حال وقوع است توجه کنیم و مسئولانه عمل کنیم؛ زیرا تبریز و طبیعت آن به ما نیاز دارند. با یادآوری هویت فرهنگی و تاریخی این شهر، می‌توانیم امیدوار باشیم که نسل‌های آینده نیز از زیبایی‌های آن برخوردار شوند. بنابراین، بی‌تفاوتی را کنار بگذاریم و با شجاعت و همت، به تلاش برای بهبود شرایط زیست‌محیطی تبریز بپردازیم.
