کشاورزی آذربایجان شرقی در تلاقی فرصت و غفلت
گون آیدین: آذربایجان شرقی با تنوع اقلیمی، منابع آب زیرزمینی و خاک حاصل‌خیز، ظرفیت بالایی در حوزه کشاورزی دارد؛ اما فقدان سیاست‌های حمایتی و ضعف در زیرساخت‌ها، این پتانسیل را به فرصت‌هایی نصفه‌نیمه و اغلب مغفول بدل کرده است.
آذربایجان شرقی یکی از استان‌های مهم کشور در حوزه کشاورزی محسوب می‌شود. تنوع اقلیمی، وجود دشت‌های حاصل‌خیز نظیر دشت شبستر، ملکان، مرند و مراغه، و منابع آبی قابل توجه، این استان را به یکی از قطب‌های بالقوه تولید محصولات کشاورزی در شمال‌غرب کشور تبدیل کرده است. با این حال، فاصله میان ظرفیت‌های بالقوه و وضعیت فعلی بخش کشاورزی، همچنان بزرگ و نگران کننده است.
بر اساس آمار رسمی، نزدیک به ۲۵ درصد اشتغال استان در بخش کشاورزی است و سالانه بیش از ۵ میلیون تن محصول کشاورزی، باغی و زراعی تولید می‌شود. محصولاتی مانند سیب، انگور، بادام، زردآلو، سیر و گندم از تولیدات شاخص این منطقه‌اند. شهرهایی نظیر مراغه، ملکان و بناب از قطب‌های تولید محصولات باغی با کیفیت بالا در کشور شناخته می‌شوند.
با این حال، در نبود سیاست‌های حمایتی پایدار، عدم توسعه صنایع تبدیلی، ناکارآمدی شبکه‌های آبیاری، و کم‌توجهی به زنجیره ارزش، بخش کشاورزی استان همچنان با مشکلات جدی مواجه است. بسیاری از کشاورزان به دلیل نبود بازار فروش مناسب، قیمت پایین محصول در فصل برداشت، و نبود سردخانه و انبار مناسب، مجبورند تولید خود را با زیان عرضه کنند. نبود برنامه جامع بیمه محصولات کشاورزی نیز باعث شده آسیب‌پذیری این بخش در برابر بلایای طبیعی و تغییرات اقلیمی بسیار بالا باشد.
از سوی دیگر، علی‌رغم شعارهای متعدد در خصوص توسعه صادرات کشاورزی، زیرساخت‌های مورد نیاز برای ورود حرفه‌ای به بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی هنوز فراهم نیست. نزدیکی استان به بازارهای قفقاز، ترکیه و روسیه یک مزیت استراتژیک است که با ضعف در بسته‌بندی، عدم برند‌سازی و نبود استانداردهای بین‌المللی از دست می‌رود.
نظام توزیع و الگوی بهره‌برداری نیز نیازمند بازنگری است. خرده‌مالکی و نبود تعاونی‌های توانمند، بهره‌برداری سنتی از زمین‌های کشاورزی را تداوم داده و مانع از بهره‌وری اقتصادی زمین شده است. در کنار آن، بهره‌برداری بیش از حد از منابع آب زیرزمینی و نبود سیاست‌های حفظ منابع پایه، در میان‌مدت امنیت کشاورزی استان را تهدید می‌کند.
راهکارهای پیشنهادی شامل توسعه صنایع تبدیلی، ایجاد بازارچه‌های مرزی فعال برای صادرات محصولات، گسترش کشت گلخانه‌ای، ارتقاء مکانیزاسیون، حمایت واقعی از کشاورزان خرد، و اصلاح الگوی کشت در مناطق بحرانی است. همچنین ایجاد بانک اطلاعاتی جامع کشاورزی استان می‌تواند مسیر سیاست‌گذاری مبتنی بر داده را هموار کند. آذربایجان شرقی می‌تواند به قطب نوین کشاورزی مدرن در شمال‌غرب ایران تبدیل شود؛ اما این تحول نیازمند خروج از نگاه شعاری و ورود به میدان عمل با سیاست‌های هوشمند، دقیق و منسجم است.
نویسنده: علیرضا مردی
