پویایی معادن، کلید شکوفایی اقتصادی استان

به گزارش سرویس اقتصادی گون آیدین، آذربایجان شرقی از استان‌های معدن‌خیز کشور به شمار می‌رود، به گونه‌ای که از ۶۴ نوع ماده معدنی شناخته شده در کشور، ۵۲ نوع ماده معدنی شامل طلا، مس، منگنز، آهن، آهک و... در آذربایجان شرقی کشف شده است. آذربایجان‌ شرقی از نظر تنوع معادن فلزی، رنگین‌ کمانی از معادن است. یک درصد مس دنیا و ۳۰ درصد مس کشور در این استان وجود دارد، آذربایجان‌ شرقی ۸ میلیارد تن ذخایر معدنی دارد که ۵ میلیارد تن آن به نفلین سینیت، ۳ میلیارد آن به سایر معادن مانند آهک، گچ، مس، سنگ ‌های تزئینی و ... اختصاص یافته است. اما با وجود معادن فراوان، نقش معادن در اقتصاد استان به گفته کارشناسان بسیار ناچیز است و به عبارتی می‌توان به عقب ماندگی استان در بخش معدنی تعبیر شود. طی سال‌های اخیر اقدامات بسیاری در حوزه معدن آذربایجان شرقی انجام شده است، اما نمی‌توان گفت که عقب‌ماندگی نداریم. بخشی از این عقب‌ماندگی به دلیل تحریم‌های جدی است که از نیمه دوم دهه ۸۰ تشدید شده و ادامه پیدا کرده و ما را از فناوری‌های نوین دور کرده است. بخش دیگری ناشی از این تفکر است که اگر ما هر فناوری جدیدی را بپذیریم و از آن استقبال کنیم به استقلال کشور لطمه خواهیم زد. بر مبنای همین نگاه در چهل سال گذشته دولت‌های مختلفی شعار سرمایه‌گذاری خارجی داده‌اند؛ اما در عمل، اغلب راهکاری برای آن فراهم نکرده‌اند و جذب سرمایه‌گذاری خارجی انجام نشده است. اثر این اتفاق را نیز می‌توان به خوبی در عدم ورود فناوری‌های روز دنیا در حوزه معدن دید. با اینکه آذربایجان شرقی قطب اصلی معدن در کشور به شمار می‌رود ولی محدوده‌های معدنی جدید اکتشاف شده در استان تقریباً در حد صفر است و نکته جالب اینکه به دلیل کمبود نیروی انسانی متخصص و عدم استفاده از روش‌های جدید اکتشاف‌های معدنی به کندی انجام می‌شود. در شکل‌گیری این شرایط، گذشته از تحریم‌ها، سیاست‌گذاری‌های نامناسب، تفکر اقتصاد متمرکز و عدم استفاده از تجارب دنیا نیز تأثیر داشته است؛ لذا انتظار می‌رود که مسئولان استان در این حوزه سرمایه گذاری بیشتری کنند تا سهم معادن در اقتصاد استان توسعه یابد. با وجود ظرفیت‌های بالای معدنی خطه آذربایجان شرقی، سال‌هاست که چندان توجهی به آن نشده و این حوزه مغفول مانده است. کشور ما در زنجیره اکتشاف مشکل دارد، یعنی تنها هفت درصد عرصه در اکتشاف بوده است که آن هم سطحی است؛ بنابراین ظرفیت‌های معدن در کشور ما مغفول مانده است و آذربایجان شرقی نیز به دلیل اینکه صنعت مقدم بر حوزه‌ی معدن بوده، چندان توجهی نشده است، اما معدن فرآیندی پیچیده‌تر و خاص‌تر نسبت به صنعت و تجارت است و همه‌ی بخش‌ها باید همکاری کنند تا تولید ثروت افزایش یابد. ۵۰ درصد معادنی که غیر فعال هستند، معادن سنگ ساختمانی، آهک، معادن کوچک و لاشه سنگ است، که مقرون به صرفه نیستند؛ بنابراین عمده دلیل تعطیل شدن آن‌ها، بهره‌وری پایین اقتصادی است. البته برخی معادن مشکلات دیگری نیز دارند از جمله بحث زیست محیطی، منابع طبیعی و محدوده مربوط به نیروهای مسلح و و برخی معادن که صلاحیت ندارند که همه دست به دست هم داده‌اند تا معادن مغفول بمانند. در نتیجه بعد معدنی، در حوزه‌های مختلف از اکتشاف گرفته تا حفاری و بهره برداری، تکنولوژی‌های جدید و مدرن بسیار تعیین کننده شده‌اند، از طرفی علوم و دانش‌های جدید و کاربرد آن‌ها در تکنولوژی نوظهور نیز می‌تواند چالش‌ها و تبعات زیست محیطی را به کمترین حد و تعامل پذیری فعالیت‌های معدنی با فرآیندهای طبیعت را افزایش دهد؛ بنابراین سیاست‌گذاران و فعالان عرصه معدن توجه ویژه‌ای به این موضوعات داشته باشند و با برنامه‌ریزی و تعیین نقشه راه مناسب و البته حمایت بیشتری از فعالان اقتصادی این ظرفیت‌ها را به کار گیرند. همچنین، با توجه به اهداف برنامه توسعه از جمله رشد ۱۳ درصدی بخش معدن، باید تصمیمات هدفمندی در شورای معادن اتخاذ شود و بر سیاست‌گذاری‌هایی تمرکز شود که ارزش افزوده بالایی برای استان داشته باشد.

نویسنده: دکتر علی محمدی‌پور، مدرس دانشگاه