آن‌چه از مقایسه اقتصاد ایران و ترکیه باید دانست
گون آیدین:مقایسه اقتصاد دو کشور ایران و ترکیه از این منظر حیاتی و حائز اهمیت است که این دو کشور علارغم تفاوت‌ها و رقابت‌ها، تشابهات فرهنگی، تاریخی عمیقی داشته و مقایسه روند تغییرات در اقتصاد این دو، نکات مهمی دربر خواهد داشت.
به گزارش گون آیدین،اقتصاد هر کشور بر اساس مجموعه‌ای از شاخص‌ها و معیارها ارزیابی می‌شود که می‌تواند نشان‌دهنده وضعیت اقتصادی و توسعه آن کشور باشد.
اقتصاد ایران به‌دلایل متعددی از جمله تحریم‌ها، تغییرات سیاسی و اجتماعی و وابستگی به نفت با چالش‌هایی مواجه است. از طرف دیگر اقتصاد ترکیه که یکی از بزرگترین و متنوع‌ترین اقتصادهای منطقه خاورمیانه و اروپا به شمار می‌رود، طی دهه گذشته، به‌ویژه از زمان کودتای نافرجام ۲۰۱۶، با چالش‌های اقتصادی قابل‌توجهی مواجه بوده است.
در یادداشت حاضر به بررسی و مقایسه اجمالی شاخص‌های کلان دو کشور مذکور خواهیم پرداخت.
یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها، نرخ رشد اقتصادی است. ترکیه در سال‌های اخیر، خصوصاً از دهه ۲۰۰۰ تاکنون، شاهد رشد نسبتاً بالایی بوده و در برخی سال‌ها این نرخ به حدود ۸% نیز رسیده است. این رشد بیشتر ناشی از سرمایه‌گذاری‌های خارجی و توسعه صنعت گردشگری بوده است. همچنین ترکیه تلاش کرده است تا اقتصاد خود را متنوع کرده و در زمینه‌های مختلفی مانند صنعت، خدمات و کشاورزی تمرکز بیشتر داشته باشد. هرچند ترکیه نیز با نوسانات ارزی مواجه بوده است، اما دولت توانسته اقدامات مؤثری برای جذب اعتماد سرمایه‌گذاران و حمایت از ثبات اقتصادی انجام دهد. از طرفی ترکیه جمعیتی جوان‌تر از ایران دارد و به طور کلی نرخ بیکاری آن کمتر است. این موضوع تاثیر بسزایی بر رشد و توسعه اقتصادی دارد. همچنین ترکیه روابط تجاری موثری با کشورهای مختلف به ویژه کشورهای اروپای شرقی و خاورمیانه دارد. در مقابل، ایران خصوصا در سال‌های اخیر با چالش‌های اقتصادی متعددی مواجه بوده است. تحریم‌ها، کاهش قیمت نفت و مدیریت نادرست اقتصادی باعث کاهش رشد اقتصادی شده و حتی نرخ رشد منفی را تجربه کرده است. اقتصاد ایران بیشتر به منابع طبیعی، به‌ویژه نفت و گاز وابسته است. تحریم‌های بین‌المللی تأثیر زیادی بر رشد اقتصادی کشور گذاشته و محدودیت‌هایی برای سرمایه‌گذاری خارجی ایجاد کرده است. همچنین، سیاست‌های اقتصادی داخلی و مشکلات ساختاری نظیر فساد و عدم هماهنگی در تصمیم‌گیری‌ها وجود دارد. نوسانات ارزی و کاهش ارزش ریال به طور نامطلوبی بر اقتصاد تأثیر گذاشته است. قابل ذکر است که ابهامات سیاسی و اقتصادی منجر به عدم اطمینان در بازار شده و بر سرمایه‌گذاری تاثیر منفی دارد. همچنین رشد جمعیت کاهش یافته و نرخ بالای بیکاری به ویژه در میان جوانان وجود دارد. این مسئله از جمله مواردی است که باعث ایجاد محدودیت‌هایی برای رشد اقتصادی می‌شود. از طرفی روابط بین‌المللی و تجاری ایران تحت تأثیر تحریم‌ها آسیب دیده و امکان دسترسی به بازارهای جهانی را محدود کرده است.
تورم نیز یکی دیگر از شاخص‌های کلیدی اقتصادی است. ترکیه در سال‌های اخیر با نرخ‌های تورم بالایی روبرو بوده که تا ۷۰ درصد هم رسیده است. این موضوع عمدتا ناشی از تصمیمات بانک مرکزی ترکیه، در سال‌های اخیر است که به طور مکرر نرخ بهره را کاهش داده است که این موضوع به افزایش نقدینگی و در نتیجه، افزایش تقاضا و قیمت‌ها منجر شده است. لیر ترکیه در مقابل ارزهای خارجی مانند دلار و یورو دچار نوسان‌های شدید شده است. این نوسانات باعث افزایش قیمت واردات و در نتیجه، بالا رفتن هزینه مواد اولیه و کالاها شده است. بالا رفتن قیمت انرژی، مواد خام و دستمزدها به طور مستقیم بر هزینه تولید تأثیر می‌گذارد و این موضوع می‌تواند به افزایش قیمت کالاها منجر شود. ایران نیز با مشکلات مشابهی مواجه است. نرخ تورم در ایران نیز به بالای ۴۰% رسیده که نتیجه‌ای از تحریم‌ها، کاهش ارزش پول ملی و نوسانات بازار است. این وضعیت باعث فشار اقتصادی بر اقشار کم‌درآمد و کاهش قدرت خرید مردم شده است.
نرخ بیکاری یکی دیگر از شاخص‌های مهم اقتصادی است. ترکیه با نرخ بیکاری حدود ۱۰ الی ۱۲ درصد در برخی سال‌ها روبرو بوده که این رقم در برخی مناطق روستایی بالاتر است. اشتغال در بخش‌های خدمات و صنعت از عوامل کلیدی در کاهش بیکاری محسوب می‌شود. در ایران، بیکاری نیز به عنوان یک معضل جدی مطرح است. نرخ بیکاری به ویژه در میان جوانان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به ۳۰% نیز می‌رسد. عدم ایجاد شغل جدید و مشکلات اقتصادی از عوامل اصلی افزایش بیکاری در ایران است.
درآمد سرانه نیز جایگاه مهمی در مقایسه حال حاضر دارد. این فاکتور به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله رشد اقتصادی، نوسانات ارزی، و وضعیت کلی اقتصادی. به طور کلی درآمد سرانه ترکیه در حال حاضر تقریبا بیش از دو برابر ایران است. درآمد سرانه ایران در سال‌های اخیر تحت تأثیر تحریم‌ها و نوسانات اقتصادی کاهش یافته است. بر اساس آمارهای موجود، درآمد سرانه ایران حدودا بین ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ دلار است. ترکیه به صورت کلی دارای درآمد سرانه بالاتری نسبت به ایران است. درآمد سرانه این کشور حدود ۹۰۰۰ تا ۱۲۰۰۰ دلار می‌باشد.
تولید ناخالص داخلی، موضوع مهم دیگری است که باید ذکر شود. این رقم برای کشور ترکیه در سال ۲۰۲۳ در حدود ۱,۱ تریلیون دلار بود که در مقایسه با کشور ایران حتی در دوران اوج خویش در سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ که حدود ۵۹۰ میلیارد دلار بود فاصله بسیاری دارد. تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۲۳ حدودا ۴۰۰ میلیارد دلار بود.
مقیاس بعدی، وضعیت صادرات و واردات دو کشور است. ترکیه به عنوان یک کشور در حال توسعه، به شدت به صادرات وابسته است. صادرات این کشور شامل کالاهای متنوعی از جمله کالاهای صنعتی، کشاورزی و نساجی است. در سال‌های اخیر، ترکیه تلاش کرده تا بازارهای جدیدی را برای صادرات خود پیدا کند. ایران نیز با وجود منابع غنی نفت و گاز، به دلیل تحریم‌ها با مشکلات جدی در تجارت بین‌المللی مواجه است. صادرات نفتی ایران بسیار تحت تاثیر این تحریم‌ها قرار دارد و به همین دلیل جایگاه کشور در بازارهای جهانی تضعیف شده است. برای مقایسه رقم کلی صادرات و واردات ایران و ترکیه طبق آخرین آمارها، می‌توان گفت که صادرات غیرنفتی ایران در سال‌های اخیر به طور تقریبی بین ۳۰ تا ۴۰ میلیارد دلار بوده است. اما صادرات ترکیه حدود ۲۰۰ میلیارد دلار در سال است. واردات ایران نیز حدود ۵۰ میلیارد دلار بوده است. کالاهای وارداتی ایران شامل مواد اولیه، ماشین‌آلات و محصولات مصرفی است. واردات ترکیه به حدود ۳۰۰ میلیارد دلار در سال رسیده است. این واردات شامل محصولات انرژی، مواد اولیه و کالاهای مصرفی می‌شود.
ترکیه به دلیل ثبات نسبی اقتصادی و موقعیت جغرافیایی مناسب خود، توانسته است جذب سرمایه‌گذاری خارجی خوبی داشته باشد. این کشور به عنوان پل مواصلاتی بین اروپا و آسیا شناخته می‌شود و این موضوع به رونق اقتصادی آن کمک کرده است. ایران نیز با وجود بحران‌های سیاسی و اقتصادی، نسبت به جذب سرمایه‌گذاری خارجی تلاش کرده، اما تحریم‌ها و ناپایداری‌های اقتصادی مانع اصلی در این زمینه بوده است. در سال‌های اخیر، ترکیه به عنوان یک مقصد محبوب برای سرمایه‌گذاری خارجی شناخته شده و معمولاً میلیاردها دلار جذب می‌کند. به طور متوسط، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ترکیه در سال‌های اخیر بین ۱۰ تا ۱۵ میلیارد دلار بوده است. در سال‌های گذشته، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران، از بیش از ۵ میلیارد دلار در سال تجاوز نکرده است.
گون آیدین :هر دو کشور ایران و ترکیه، با تاریخ و فرهنگ غنی، جاذبه‌های طبیعی و مکان‌های تاریخی فراوان، از مقاصد محبوب گردشگری در جهان به‌شمار می‌آیند. اما سیاست‌های متفاوت دولت‌های این دو کشور، نتایج کاملا متضادی را در حوزه گردشگری به نمایش گذاشته است. حدود ۶۰ درصد از درآمدهای ملی کشور ترکیه ناشی از صنعت گردشگری است در حالی که این صنعت در اقتصاد ایران نقشی عملا مساوی با هیچ دارد. دولت ترکیه به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گردشگری توجه ویژه‌ای دارد. بهبود فرودگاه‌ها، ایجاد شبکه‌های حمل و نقل عمومی و توسعه هتل‌ها و امکانات اقامتی از جمله اقدامات کلیدی در این زمینه هستند. به عنوان مثال، فرودگاه جدید استانبول به‌عنوان یکی از بزرگترین فرودگاه‌های جهان، ظرفیت بالایی برای پذیرش گردشگران بین‌المللی فراهم کرده است. همچنین ترکیه با سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف گردشگری، از جمله گردشگری تاریخی، فرهنگی، طبیعی و سلامت، قصد دارد تنوع بالایی را در این زمینه ایجاد کند. دولت ترکیه به منظور جذب گردشگر، کمپین‌های تبلیغاتی گسترده‌ای را اجرا کرده و در نمایشگاه‌های بین‌المللی شرکت می‌کند. علاوه بر این‌ها، دولت اقدامات خاصی برای تضمین سلامت و امنیت گردشگران انجام داده است، از جمله افزایش نظارت بر بهداشت در مکان‌های عمومی و هتل‌ها. کشور ترکیه به اهمیت گردشگری پایدار نیز توجه ویژه‌ای دارد. برنامه‌های حفاظت از محیط زیست و ترویج گردشگری مسئولانه به عنوان بخشی از سیاست عمومی گردشگری این کشور در نظر گرفته شده است. این شامل تشویق به بازدید از مناطق کمتردیدنی و حمایت از جوامع محلی است.
در مجموع، هر دو کشور ترکیه و ایران با چالش‌های جدی اقتصادی روبرو هستند، اما شرایط و عوامل اثرگذار بر وضعیت اقتصادی آن‌ها متفاوت است. ترکیه با وجود رشد سریع و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، با مشکلاتی همانند تورم بالا مواجه است. در مقابل، ایران با وجود منابع طبیعی غنی، به دلیل تحریم‌ها و بیکاری بالا، در وضعیت بحرانی‌تری قرار دارد. بهبود شرایط اقتصادی هر دو کشور نیازمند سیاست‌گذاری‌های صحیح و توجه ویژه به شرایط بین‌المللی است.
نویسنده: امین طبقچی
