چالش‌های حکمرانی زیست‌محیطی و ضرورت ارتقای سرمایه اجتماعی

گون آیدین،به گزارش اداره روابط عمومی و امور رسانه ای حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی،در این کارگاه دو روزه بخش اول با چالش‌های کلان محیط زیستی مطرح در شمال‌غرب ایران با تحلیل دکتر محمد حسین حسن زاده مدیر کل حفاظت محیط زیست استان آغاز شد. حسن زاده در بخشی از سخنان خود بر این نکته تأکید کرد که توانمندسازی سازمان‌های مردم‌نهاد تنها در پرتو راهکارهای مدنی و کنشگری اجتماعی معنا می‌یابد و نمی‌توان انتظار داشت دولت به‌تنهایی بار این رسالت سنگین را به دوش بکشد. وی یادآور شد که دولت صرفاً یکی از ذی‌نفعان در کنار سایر کنشگران است و نقش‌آفرینی سمن‌ها برای تعادل‌بخشی میان ذی‌نفعان اجتناب‌ناپذیر است. ایشان با مرور داده‌های تاریخی درباره دریاچه ارومیه تصریح کرد:این دریاچه روزگاری بیش از ۲۰ میلیارد مترمکعب آب داشت، حال آنکه امروز حجم ذخیره آن به کمتر از ۵۰۰ میلیون مترمکعب رسیده است. حسن زاده ادامه داد : افزایش دوبرابری سطح زیرکشت در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی از ۱/۴۴۹ میلیون هکتار در سال ۱۳۸۶ به حدود سه میلیون هکتار در سال جاری، سهم انکارناپذیری در تشدید بحران داشته است. وی اذعان داشت : امروزه پروژه‌های پرهزینه و انرژی‌بَر انتقال آب از فواصل دور، از جمله از خلیج فارس و دریای عمان، نه از نظر اقتصادی توجیه‌پذیرند و نه از نظر فنی پایدار. مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان راهبرد اصلی را مدیریت تقاضای آب و اصلاح الگوی کشت دانست و تأکید کرد: حوضه آبریز دریاچه ارومیه به یک دوره سه تا پنج ساله تنفّس کشاورزی نیازمند است. تنها با حذف غیر اقتصادی‌ترین فعالیت‌های کشاورزی می‌توان بستر احیای پایدار دریاچه را فراهم ساخت. سرمایه اجتماعی و سواد ارتباطی؛ توصیه‌های دکتر درویش در ادامه، دکتر محمد درویش با اشاره به اینکه «وضعیت محیط‌زیست کشور مطلوب نیست»، کارگاه‌های آموزشی از این دست را «ابزاری راهبردی برای تقویت امید و تاب‌آوری اجتماعی» توصیف کرد. وی مسئله پسماند و زباله در طبیعت را نمونه‌ای روشن از چالش‌های ملی دانست که هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی سنگینی بر دوش جامعه می‌گذارد و افزود: سازمان‌های مردم‌نهاد باید خود را مؤثر بدانند و به‌رغم محدودیت‌ها از ناامیدی پرهیز کنند؛ چرا که احساس بی‌اثر بودن، بزرگ‌ترین مانع در مسیر تغییر است. درویش تأکید کرد که کنترل خشم اجتماعی، ارتقای مهارت‌های ارتباطی، تمرین تسهیلگری و تولید محتوای کیفی ابزارهای بنیادین برای موفقیت تشکل‌های زیست‌محیطی هستند. او با تأکید بر ضرورت تلفیق دانش تخصصی با مهارت‌های نرم، این هم‌نشینی را ضامن افزایش نفوذ و اثرگذاری سمن‌ها دانست. این کنشگر محیط زیستی شش ویژگی اساسی برای ارتباط مؤثر و اثرگذاری اجتماعی را چنین برشمرد: اول باور به اینکه انسان، عامل اصلی تغییر است. دوم پایبندی راهبردی به مردم و اهداف بلندمدت حتی در روزهای سخت و پرچالش. سوم توانایی تبدیل تهدیدها به فرصت‌ها در بستر بحران. چهارم کنشگری مرزی؛ حضور در میانه تضاد منافع و ایفای نقش به‌عنوان حلقه واسط. نگرش مثبت بر پایه اصل «من خوبم، تو خوبی» برای کاستن از تنش‌های اجتماعی. پنجم توسعه روش‌های نوین مسئله‌یابی ششم بزرگ‌تر کردن دنیای فکری برای مواجهه خلاقانه با بحران‌ها. جمع‌بندی کارگاه: برگزاری این کارگاه، نشانگر گذار از مدیریت دولتی به حکمرانی مشارکتی در حوزه محیط‌زیست است؛ جایی که سازمان‌های مردم‌نهاد نه به‌عنوان بازیگران حاشیه‌ای، بلکه به‌عنوان کنشگران اصلی عرصه تغییر اجتماعی معرفی می‌شوند. طرح مباحثی همچون «تنفس کشاورزی»، «مدیریت تقاضای آب» و «ارتقای سرمایه اجتماعی» می‌تواند افق تازه‌ای پیش‌روی سیاست‌گذاری محیط‌زیست در شمال‌غرب کشور بگشاید و الگویی برای سایر استان‌ها فراهم سازد.